کد مطلب:19016 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

علماء اخلاق و مفسرين براي يقين چند مرحله قائلند؟

علماء اخلاق و مفسّرين براي يقين سه مرحله قائلند 1ـ علم اليقين 2ـ عين اليقين 3 ـ حق اليقين در كتاب (عرفان اسلامي 1/ 111) چنين ميگويد «علم يقين» استدلالي است و «عين يقين» استدراكي است و «حق يقين» حقيقتي است، علم يقين مطالعت است، و عينن يقين مكاشفت است، و حق يقين مشاهدت است.

علم يقين از سماع رويد، و عين يقين از الهام رويد، و حق يقين از عيان رويد، علم يقين سبب شناختن است و عين يقين از سبب باز رستن است، و حق يقين از انتظار و تميّز آزاد گشتن است.

به عبارت سادهتر علم اليقين آن است كه از طريق استدلال و برهان انّي و لميوجود چيزي را بدانند و قطع جازم به آن پيدا كنند، علماء تشبيه كردهاند، به اينكه از دور دودي ديده شود، و از طريق معلوم پي به علّت برده شود، يعني از دود پي به وجود آتش برده شود .

در كتاب عرفان اسلامينيز درباره علم اليقين چنين ميگويد «علم اليقين قبول برنامههائي است ك از طريق انبياء از قبيل ايمان و اسلام و معجزات كه همه دلالت دارند، از جانب حقّند، به ما رسيده و نيز قبول آخرت و احوال روز قيامت و بهشت و جهنّم و هرچه كه متعلق به فرد است ميباشد و نيز ايستادگي و پا بر جائي بر اموري است، كه بندگان به آن هدايت ميشوند، و يقين آنان تقويت ميگردد.» (كتاب عرفان اسلامي 1/340)

عين اليقين آن است كه به مرحله شهود برسد، و در اين مرحله شخص با ديده بصيرت و باطن كه روشنتر از ديده بصر و ظاهر، است نظارهگر حقايق است، ذِعلب يماني از سيد اولياء علي (ع) سؤال كرد «هل رايت ربّك» فرمودند «لم اعبد ربّاً لَمْ اَرَه» [عبادت نكردم پروردگاري را كه نديدهام] اين جواب حضرت اشاره به اين مرتبه از بصيرت دارد كه گفتم به مراتب روشنتر از ديده بصر است و به همين مرحله اشاره دارد كه فرمودند «ما رايت شَيْئاً اِلّا وَ رَأَيْتُ اللهَ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ وَ مَعَهُ» [نديدم چيزي را مگر اينكه خدا را قبل و بعد و همراه او ديدم (يعني با هرچيز سه مرتبه خدا را ديدم)] و اين مرحله با تزكيه و تصفيه نفس حاصل ميگردد اين مرحله را تشبيه كردهاند به اينكه كسي آتش را بعينه ببيند نه اينكه با استدلال به وجود آن پي ببرد.

در عرفان اسلاميدرباره عين اليقين چنين گويد «درجه دوم، عين اليقين است وآن بي نيازي انسان از يافتن واقعيت به كمك استدلال است، و بي نيازي انسان از خبر بوسيله ديدن است و پاره شدن حجاب علم به مشاهده واقعيت است. «عين اليقين» شهود اشياء به كشف است، به همان طور كه اشياء هستند، و اينگونه مشاهده با كمك فطرت پاك و قلب سليم است، و در صورت پاك شدن عالم جان از غبار گناه و كدورت شك و ترديد ميسّر است، منظور ازحجاب علم هم معلوم است كه گاهي انسان صورتي مطابق با واقع در ذهن خود تصور ميكند و در حالي كه شئ غائب از او است، ولي در صورت حضور شئ در برابر انسان و انعكاس آن برابر شئ در قلب، اين عين اليقين است».

حق اليقين آن است كه «ميان عاقل ومعقول وحدت معنويه و ربط حقيقي حاصل شود به نحوي كه عاقل ذات خود را رشحهاي از سحاب فيض معقول و مرتبط به او ببيند، و آناً فآناً اشراقات انوار او را به خود مشاهده نمايد» (معراج السعاده/72) و به عبارت واضحتر فردي كه به اين مقام رسيده خود را پرتوي از انوار الهي ميداند، كه در امواج اشعههاي آن ذات غوطه ور است، به مانند كسي كه خود را در متن آتش قرار داده و به وجود آتش يقين كرده است .

رسيدن به اين مرحله نياز به مجاهدات قوي و پاك نمودن نفس از رذائل اخلاقي و دوري از علائق و زخارف دنيوي و ريشه كن كردن هواها و افكار شيطاني دارد.

---

اخلاق اسلامي ج 1

اكبر خادم الذاكرين